Artikel

In Nederland en wereldwijd worden elke dag duizenden mensen onderzocht met een speciale medische scan: de botscan. Deze scan wordt vaak gebruikt om uitzaaiingen van kanker in het bot vroegtijdig op te sporen. Een belangrijk onderdeel van de botscan is technetium-99m, een medische isotoop die straling uitzendt, waardoor afwijkingen zichtbaar worden op de scan. “Je hoopt dat een vroegtijdige opsporing leidt tot een betere prognose, zodat je de meest optimale behandeling kunt geven en de patiënt een betere kans op overleving krijgt of langdurig klachtenvrij kan blijven”, volgens Marcel Stokkel, nucleair geneeskundige bij het Antoni van Leeuwenhoek in Amsterdam.

Botweefsel is levend en wordt continu vernieuwd, legt Stokkel uit. Er wordt nieuw bot aangemaakt en oud bot afgebroken. “Bij uitzaaiingen in het bot zie je dat de ‘fabriekjes’ die botweefsel maken harder gaan werken. En dat zie je wel als snel op een botscan, maar vaak nog niet op een röntgenfoto. Vaak weet je al dat iemand kanker heeft, maar wil je weten of en waar het zich heeft verspreid. Dat is belangrijk om de juiste behandeling te bepalen.”

Binding in het bot

Maar hoe werkt technetium-99m precies? De stof wordt gekoppeld aan een speciaal molecuul dat gericht op zoek gaat naar botweefsel. Daar hecht het zich vast op plekken waar het bot actief is. Vanaf dat moment begint technetium-99m zijn werk te doen. De stof vervalt en zendt vervolgens gammastraling uit, een bijzondere vorm van energie. Deze straling komt uit het lichaam en wordt opgevangen door een scanner, waardoor de botten zichtbaar worden op het beeld. “Op plekken waar uitzaaiingen zitten, wordt meer technetium-99m opgenomen dan in gezond botweefsel,” vertelt Stokkel. “Op de scan zien die plekken er donkerder of zwarter uit. Zo kunnen we ze vaak al zien voordat ze op een gewone röntgenfoto zichtbaar zijn.”

Een botscan heeft meerdere voordelen. Het hele lichaam kan in één keer onderzocht worden, de stralingsbelasting is relatief laag, en functionele veranderingen, zoals verhoogde botactiviteit, worden eerder zichtbaar dan bij een röntgenfoto of CT-scan. Daarop kan de arts dan de behandeling aanpassen in de hoop de prognose van de patiënt te verbeteren. “Als je weet dat er ook afwijkingen in het bot zijn, verandert je complete behandelplan. Je kunt bijvoorbeeld besluiten om naast een operatie ook een bestraling te geven bij een enkele uitzaaiing of chemotherapie bij meerdere uitzaaiingen. Zo hoop je er op tijd bij te zijn voor de patiënt en adequaat te behandelen,” aldus Stokkel.

Wereldwijd onmisbaar

Elke dag wordt technetium-99m gebruikt bij medisch onderzoek van zo’n 30.000 patiënten wereldwijd. En niet alleen bij botscans: de stof wordt ook gebruikt voor het in beeld brengen van onder andere het hart, de lever en de nieren. “Zonder technetium-99m verlies je niet alleen een goedkope en eenvoudige methode om het stadium van kanker vast te stellen, maar ook om de functie van organen in beeld te brengen. De botscan blijft nog steeds een belangrijk hulpmiddel, zeker als alternatief voor duurdere technieken zoals de PET-scan als deze geen opname in de tumor laat zien,” zegt Stokkel.

Op dit moment wordt technetium-99m vooral geproduceerd in de Hoge Flux Reactor (HFR) in Petten, die al meer dan 60 jaar in bedrijf is. Om de continuïteit in de toekomst te waarborgen, wordt er gebouwd aan de nieuwe PALLAS-reactor. ‘’Dit zal ook de productiecapaciteit verhogen, waardoor er meer medische isotopen geleverd kunnen worden”, zegt Stokkel.

Bolwerk van vakkennis

In Petten is ruim 60 jaar kennis, ervaring en expertise aanwezig op het gebied van nucleaire technologie. “De mensen daar weten precies hoe een reactor werkt, hoe je veilig met straling omgaat en wat de markt nodig heeft. Petten is dan ook een belangrijk centrum voor de productie van isotopen, een echt bolwerk van vakkennis. Het is dan ook logisch dat juist daar de nieuwe PALLAS-reactor wordt gebouwd.”

Maar wat vooral belangrijk is volgens Stokkel, is dat je met isotopen niet alleen ziektes kunt opsporen, maar ook patiënten kunt behandelen en hun vooruitzichten kunt verbeteren. “Er is nog veel onderzoek nodig op dit gebied, vooral als het gaat om behandelingen met medische isotopen’’. Uiteindelijk wil je het beste voor de patiënt, en juist daarin gaan deze isotopen een steeds belangrijkere rol spelen”, aldus Stokkel.